هنگامی که صرافی ارز دیجیتال یونی‌سواپ (Uniswap) در سال 2018 راه اندازی شد، اولین پلتفرم غیرمتمرکزی بود که با موفقیت از سیستم بازارساز خودکار (Automated Market Maker) یا به اختصار AMM استفاده کرد.
مکانیسم بازارساز خودکار منجر به رشد چشم‌گیر امور مالی غیر متمرکز (DeFi) در عرصه خدمات مالی شده‌است. تا پیش از ابداع بازارسازهای خودکار، صرافی‌های غیرمتمرکز مبادلات خود را مانند صرافی‌های متمرکز به روش دفتر سفارشات (Order Book) انجام می‌دادند. در صرافی‌های متمرکز، سفارش‌های خرید و فروش ارزهای دیجیتال در قسمتی به نام دفتر سفارشات (Order book) ثبت می‌شود و صرافی، ارزهای دیجیتال درخواست‌‌شده را با یکدیگر مبادله می‌کند. به این ترتیب عمل مبادله به کمک یک واسطه یعنی صرافی‌ها انجام می‌شود. مکانیسم بازارساز خودکار، پروتکل زیربنایی تمام صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) است.
اکنون بسیاری از این قبیل صرافی‌ها از مدل بازارسازخودکار استفاده می‌کنند. در بازارساز خودکار کاربران می‌توانند به کمک یک قرارداد هوشمند بدون هیچ‌گونه واسطه‌ای ارزهای دیجیتال را مبادله کنند. میتوانید بازارسازهای خودکار را به عنوان مدل شخص به قرارداد (P2C) به جای مدل سنتی شخص به شخص (P2P) در نظر بگیرید. در این مدل، هیچ نیازی به وجود طرف مقابل چرا که معاملات بین کاربران و قراردادها انجام می‌شوند. اما چگونه؟
استخرهای نقدینگی چگونه عمل می‌کنند
قبل از توضیح نحوه استفاده از بازار ساز خودکار باید به مفهومی به نام استخر نقدینگی بپردازیم. زیرا تفاوت اصلی بین مدل AMM و دفتر سفارشات در این است که AMM دارای یک استخر نقدینگی از ارزهای دیجیتال است. به طور ساده، استخرهای نقدینگی توسط صرافی‌ها به وجود می‌آیند. این استخرها مخزنی از ارزهای دیجیتال هستند که توسط کاربران به وجود آمده‌است. کاربران در نقش تامین‌کنندگان نقدینگی (Liquidity Provider)، مقدار برابری از دو توکن مختلف (جفت ارز) را با هدف ایجاد بازار به یک استخر واریز می‌کنند. تریدر‌های معمولی برای خرید و فروش از این ارزهای دیجیتال استفاده کرده و صرافی کارمزد این تراکنش‌ها را به عنوان سود به تامین‌کنندگان نقدینگی می‌پردازد. سود متناسب با میزان نقدینگی تامین‌کننده داده‌می‌شود.
در این استخرها قیمت ارزهای دیجیتال به طور خودکار بر اساس میزان نقدینگی درون استخر تعیین می‌شود. به این ترتیب برخلاف دفتر سفارشات که قیمت‌ها توسط فعالان و به صورت دستی تعیین می‌شود، میزان دارایی‌های دیجیتال یک استخر است که قیمت هر ارز دیجیتال را تعیین می‌کند.
نحوه انجام مبادلات در بازار ساز خودکار
برای فهم بازارساز خودکار، رباتی را در نظر بگیرید که همیشه در دسترس است و نرخ تبدیل دو ارزدیجیتال را به کاربران اطلاع می دهد. نه تنها میتوانید با استفاده از یک بازارساز خودکار بدون نیاز به واسطه معامله کنید، بلکه قادر خواهید بود با فراهم کردن نقدینگی در یک استخر، مانند یک صرافی میزبان تبادل ارزهای دیجیتال باشید. این ابزار تقریبا به هر کسی اجازه‌ی بازارسازی روی صرافی و دریافت کارمزد در ازای تامین نقدینگی را می‌دهد. بازارسازهای خودکار، به دلیل سادگی، سهولت استفاده و هزینه‌های تراکنش کم، بسیار محبوب هستند. علاوه بر این، صرافی‌های دارای پروتکل بازارسازخودکار اغلب سریع‌تر و ایمن‌تر از همتایان متمرکز خود هستند، زیرا از قراردادهای هوشمند نیرو می‌گیرند و توسط شبکه بلاکچین محافظت می‌شوند.
دو نکته مهم در مورد AMM
- برای انجام معاملات در بستر استخرهای نقدینگی باید به جفت ارزهای ارائه‌شده در این استخرها توجه کرد. برای مثال، اگر می‌خواهید اتر را با تتر معامله کنید، باید یک استخر نقدینگی ETH/USDT پیدا کنید.
- هر کسی می‌تواند نقدینگی این استخرها را با سپرده‌گذاری جفت ارز پشتیبانی‌شده توسط استخر تامین کند. به عنوان مثال، اگر می‌خواهید یک تامین‌کننده نقدینگی برای استخر ETH/USDT شوید، باید نسبت از پیش تعیین‌شده خاصی از اتریوم و USDT را واریز کنید.
گفتیم که تامین کنندگان در مقابل فراهم کردن نقدینگی برای پروتکل، از معاملاتی که در استخر انجام می‌شود کارمزد می‌گیرند. در صرافی یونی‌سواپ، فراهم کنندگان دو توکن را مقداری با ارزش برابر سپرده می‌کنند. به عنوان مثال 50 درصد اتریوم و 50 درصد دای در استخر «اتریوم / دای» قرار می‌دهند. پاداش‌های بازارسازی توسط الگوریتم بر اساس محاسبات ریاضی تعیین می‌شوند. برای مثال، ورژن دوم یونی‌سواپ از تریدرها 3 درصد کارمزد می گیرد و آن را مستقیما به تامین‌کنندگان نقدینگی می‌پردازد. البته در نگاه اول این اتفاق برای تریدرها جالب نیست. اما باید در نظر داشت هرچه استخرهای نقدینگی پویاتر باشند، قیمت ارزهای دیجیتال مناسب‌تر خواهد شد. این امر در نهایت به نفع تریدرها است.
دارایی‌ها در استخرهای نقدینگی تا حد امکان باید متعادل باقی بماند
برای اطمینان از اینکه نسبت دارایی‌ها در استخرهای نقدینگی تا حد امکان متعادل باقی بماند و برای از بین بردن اختلاف در قیمت گذاری دارایی‌های ادغام شده، AMMها از معادلات ریاضی از پیش تعیین شده استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، صرافی یونی‌سواپ از یک معادله x*y=k ساده برای تنظیم ارزهای دیجیتال موجود در استخرهای نقدینگی استفاده می‌کند. در اصل، استخرهای نقدینگی یونی‌سواپ همیشه حالتی را حفظ می‌کنند که به موجب آن ضرب قیمت یک توکن در توکن دیگر همیشه برابر با یک عدد ثابت است.
در اینجا x نشان دهنده مقدار ارز دیجیتال خریداری شده، y نشان دهنده مقدار ارز دیجیتال فروش رفته است و k یک عدد ثابت است.
برای درک اینکه چگونه این امر کار می‌کند، اجازه دهید از استخر نقدینگی ETH/USDT به عنوان مثال استفاده کنیم. وقتی اتریوم توسط تریدرها خریداری می‌شود، به همان میزان USDT را باید به استخر اضافه کنند. در غیر این صورت خرید اتریوم باعث کاهش مقدار آن در استخر می‌شود و این به نوبه خود باعث افزایش قیمت این ارز دیجیتال می‌شود. در مقابل، چون USDT بیشتری به استخر اضافه شده است، قیمت USDT در حال کاهش است. به همین دلیل مهم است که توازن استخر به هم نخورد.
معایب AMMها
زیان ناپایدار (Impermanent Loss) زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت توکن‌ها پس از سپرده شدن آنها در استخر در بازار تغییر می‌کند. هرچه تغییر قیمتی بزرگتر باشد، ضرر ناپایدار بیشتر خواهد بود. به همین دلیل است که بازارسازهای خودکار برای جفت‌ارزهایی با ارزشی مشابه، مثل استیبل کوین‌ها یا توکن‌های رپد‌شده، مناسب‌تر هستند.
AMMها معمولاً به چند دارایی دیجیتال خاص محدود هستند، به این معنی که تریدرها به طیف کاملی از ارزهای دیجیتال در بازار دسترسی ندارند. از آنجایی که این‌گونه معاملات خودکار هستند، می‌توانند در برابر عوامل مخرب آسیب پذیر باشند.
استفاده از AMM ممکن است پیچیده‌باشد و کاربران ممکن است به طور کامل نحوه عملکرد آنها را درک نکنند. AMMها هنوز جدید هستند، به این معنی که خطر باگ یا نقص در کد آنها وجود دارد.
AMMها همواره توسط قانون‌گذاران حمایت نمی‌شوند، به این معنی که از دارایی کاربران در صورت هک یا کلاهبرداری ممکن است محافظت نشود.
سخن پایانی
بازارسازهای خودکار از پروژه‌های مهم فضای دیفای هستند. در این پروژه‌ها هر کسی این امکان را دارد که برای خود بازارسازی کند. با این حال بازارسازهای خودکار هنوز در دوره آغازین خود هستند و امکان وجود هرگونه باگ و یا مشکلی وجود دارد. صرافی‌هایی که از این روش استفاده می‌کنند باز هم به نوآوری و ارائه طرح‌های جدید برای ارائه خدمات هرچه بهتر به کاربران ادامه خواهند داد.
منبع coinmarketcap
