اپلیکیشن های غیرمتمرکز یا Dappها همانطور که از اسم آن‌ها مشخص است برنامه‌هایی هستند که به صورت غیرمتمرکز فعالیت می‌کنند یعنی شخص ثالت و متمرکزی آن‌ها را کنترل نمی‌کند.
یک برنامه غیرمتمرکز طوری طراحی می‌شود که شفاف، امن و خوداجرا باشد که توسط یک نهاد مرکزی کنترل و مدیریت نمی‌شود. در عوض، شبکه کاربران آن برنامه مدیریت اپلیکیشن را برعهده می‌گیرند. اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز عموماً اوپن سورس (منبع باز / Open-Source) هستند؛ به این معنی که هرکسی می‌تواند به کد آن‌ها دسترسی داشته باشد و به پیشرفت و توسعه برنامه کمک کند.
اپلیکیشن غیرمتمرکز چیست؟
دی‌اپ «Dapp» مخفف عبارت «Decentralized Applications» به معنی « اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز» است. دی‌اپ‌ها در واقع برنامه‌های دیجیتالی هستند که به‌جای تکیه بر یک رایانه، بر روی یک شبکه بلاکچین از رایانه‌های مختلف اجرا می‌شوند. از آنجایی که Dappها غیرمتمرکز هستند، از کنترل و تداخل یک مقام واحد برخودار نیستند. در واقع این گروه از برنامه‌ها یا اپلیکیشن‌ها که به‌صورت غیرمتمرکز ارائه می‌شوند، مانند برنامه‌های متمرکز روی یک سیستم واحد ذخیره نمی‌شوند، بلکه اطلاعات آن‌ها روی گروهی از سیستم‌ها قرار دارد. بنابراین دسترسی یک گروه خاص به اطلاعات کلی کاربران در آن‌ها ممکن نیست.
ویژگی‌های Dapp ها
به‌طور خلاصه، می‌توان ویژگی‌های DAppها را این‌گونه تعریف کرد:
- منبع باز (Open-Source): ماهیت اپن سورس یک برنامه غیرمتمرکز این قابلیت را ایجادکرده که هرکسی بتواند کد و برنامه‌نویسی آن را جهت اطمینان از شفافیت عملکرد برنامه مورد بررسی قرار دهد.
- غیرمتمرکز (Decentralized): یکی از مهم‌ترین مزایای Dapp ها این است که تحت کنترل هیچ نهاد مرکزی نیستند؛ چراکه تاریخچه تمام فعالیت‌های اپلیکیشن در بلاکچین مربوطه ثبت می‌شود تا مشکل متمرکزشدن (Centralization) به‌وجود نیاید.
- انگیزه و پاداش مالی (Incentive): طبق اصول بنیادی در یک شبکه بلاکچین، اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز باید توکن ویژه برنامه خود را داشته باشند. این دارایی‌های دیجیتال برای کاربران ارزش مالی ایجادکرده و از طریق آن‌ها، به اعتبارسنج‌های شبکه بلاکچین پاداش و دستمزد داده می‌شود. این دسته از ارزهای دیجیتال معمولاً در قالب توکن کاربردی (Utility Token) یا توکن حاکمیتی (Governance Token) در بازارها عرضه می‌شوند.
مزایای یک اپلیکیشن غیرمتمرکز چیست؟
به‌طور کلی از مزایای Dapp ها می‌توان به مواردی چون شفافیت بیشتر، امنیت بالاتر، هزینه‌های کمتر و ارتقای سطح حریم خصوصی کاربر اشاره کرد. گرچه در برخی موارد، یک اپلیکیشن غیرمتمرکز ممکن است سرعت پایینی داشته باشد و امور مدیریتی در آن با کنترل کمتری انجام شوند.
اپلیکیشن‌های متمرکز ممکن است سرعت پردازش بیشتری داشته باشند و کنترل امور مدیریتی در آن‌ها از سطح بالاتری برخوردار باشد. اما در عین حال، این احتمال وجود دارد که در برابر نفوذهای امنیتی و اطلاعاتی، آسیب‌پذیری بیشتری داشته باشند. در نهایت انتخاب بین یک Dapp یا اپلیکیشن متمرکز، به نیازها و اولویت‌های کاربر یا سازمان متقاضی بستگی دارد.
انواع اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز
اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز دو نوع دارند. برخی از آن‌ها تحت بلاکچین‌های عمومی (Public Blockchain) نظیر اتریوم (Ethereum / ETH) راه‌اندازی می‌شوند و برخی دیگر در بلاکچین‌های خصوصی (Private Blockchain) ساخته می‌شوند. برنامه غیرمتمرکزی که متعلق به یک بلاکچین عمومی است در دسترس همه مردم و بدون محدودیت قرار دارد؛ اما اپلیکیشن‌های بلاکچین‌های خصوصی فقط در دسترس گروه خاصی از کاربران قرار دارند.
بخش‌های مختلف یک اپلیکیشن غیرمتمرکز
یک برنامه غیر متمرکز دارای سه بخش اصلی است: فرانت‌اند (Front-end)، بک‌اند (Back-end) و قرارداد هوشمند (Smart Contract). فرانت‌اند رابط کاربری و محیطی است که کاربر با آن در ارتباط است و بک‌اند، فرآیندهای پشت پرده اپلیکیشن، پردازش داده‌ها و ارتباط برنامه با شبکه بلاکچین را در بر می‌گیرد. قرارداد هوشمند هم یک قرارداد خوداجرا است که در بلاکچین پیاده‌سازی‌شده و قوانین و مقررات اپلیکیشن را طراحی و اجرا می‌کند.
یک صرافی غیرمتمرکز (DEX) چیست؟
صرافی غیرمتمرکز جایی است که می‌توانید ارزهای دیجیتال را با یکدیگر سواپ یا مبادله کنید. برخلاف یک صرافی متمرکز (CEX)، یک DEX کاملاً مستقل است و کاملاً توسط الگوریتم‌های از پیش کدگذاری‌شده و قراردادهای هوشمند اجرا می‌شود. از سوی دیگر، یک صرافی متمرکز توسط افراد خاصی اداره می‌شود. در یک صرافی غیرمتمرکز، می توانید دارایی‌های دیجیتال خود را از یک نوع به نوع دیگر تبدیل کنید. به عنوان مثال، می توانید اتریوم را به یک استیبل کوین تبدیل کنید. برخی از محبوب‌ترین صرافی‌های غیرمتمرکز یونی سواپ (Uniswap)، پنکیک سواپ (Pancake Swap) و سوشی سواپ (Sushi Swap) هستند.
تفاوت بین صرافی غیرمتمرکز یا DEX و اپلیکیشن غیرمتمرکز یا Dapp
از آنجایی که یک صرافی غیرمتمرکز به طور کامل بر روی بلاکچین قرار دارد و به طور مستقل اجرا می‌شود، اکثر مردم می‌گویند DEX ها به نوعی همان Dapp ها هستند. اما یک تفاوت اساسی بین این دو وجود دارد. اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز فقط بر اساس قراردادهای هوشمند اجرا می‌شوند، که لزوماً چنین چیزی برای صرافی‌های فیرمتمرکز صدق نمی‌کند.
در بیشتر موارد، کاربران در حین استفاده از یک Dapp از طریق مرورگر وب (یا هر وسیله دیگری) به یک صرافی غیرمتمرکز متصل می‌شوند. یک DEX معمولاً یک URL دارد که در آن می‌توانید مستقیماً به کیف پول ارز دیجیتال خود دسترسی پیدا کنید. پس از اتصال به آن، می‌توانید با اپلیکیشن غیرمتمرکز تعامل برقرار کنید و به شما امکان آن را می‌دهد تا در ویژگی‌هایی مانند خرید NFT، استخرهای نقدینگی، ییلد فارمینگ و غیره شرکت کنید.
معایب DApp چیست؟
تعمیر و نگهداری
برنامه های غیرمتمرکز به‌دلیل سختی تغییر کد و داده‌های منتشرشده آن‌ها در بلاک چین، پیرامون مسئله تعمیر و نگهداری از پیچیدگی‌های زیادی برخوردارند. توسعه‌دهندگان نمی‌توانند در صورت پیدا کردن یک باگ (Bug) یا خطر امنیتی، به‌راحتی اپلیکیشن را به‌روزرسانی کنند.
تعداد کاربران
تعداد شرکت‌ها و افرادی که از شبکه‌های مبتنی بر بلاکچین استفاده می‌کنند زیاد نیست. به همین خاطر برنامه‌های غیرمتمرکز مخاطبان خاص خود را دارند و هنوز برای عده زیادی شناخته شده نیستند.
تراکم شبکه
مسئله تراکم شبکه زمانی به‌راحتی قابل تشخیص می‌شود که یک برنامه غیر متمرکز جهت اجرا، به منابع سخت‌افزاری و کامپیوتری سنگینی نیاز داشته باشد. برای مثال طبق داده‌های موجود، بلاک چین اتریوم در حال حاضر به‌طور میانگین ۲۴ تراکنش را در هر ثانیه پردازش می‌کند؛ زمانی که تعداد زیادی تراکنش به‌سرعت ثبت شوند، متعاقباً تراکنش‌های تاییدنشده و در صف تایید بیشتر خواهد شد و اصطلاحاً شبکه دچار تراکم می‌شود.
متمرکزشدن
با این که یک اپلیکیشن غیرمتمرکز در شبکه اتریوم می‌تواند به یک راه‌کار کارآمد تبدیل شود، ممکن است قابلیت‌هایی با پتانسیل متمرکزشدن نیز داشته باشد. مثلاً، شاید برخی برنامه های غیر متمرکز کلیدها و اطلاعات امنیتی و حساس خود را روی یک سرور دیگر ذخیره و یا منطق کسب و کار خود را بر روی سرورهای متمرکز پیاده‌سازی کنند. این مسئله می‌تواند در بخش‌هایی نظیر سپرده‌گذاری یا استیک اتریوم (Stake) نیز اتفاق بیفتد و پلتفرم‌های سپرده‌گذاری اتریوم مانند لیدو (Lido)، می‌توانند بخش بزرگی از سرمایه اتریوم را تحت اختیار خود داشته باشند.
فعالیت مازاد
یکی دیگر از معایب DApp ها که اهمیت زیادی نیز دارد، انجام فرآیندهای اضافه بر سازمان در سطح گسترده و چالش‌های آن‌ها با مسئله مقیاس‌پذیری (Scalability) است. هر نود (Node) در یک شبکه بلاک چین باید هر تراکنش را اجرا و ذخیره کند تا اپلیکیشن مورد نظر از امنیت، اطمینان، یکپارچگی و شفافیت، از سطح مطلوبی برخوردار باشد.
رابط کاربری
از دیگر معایب DApp ها می‌توان به ضعف در طراحی کاربر-پسند (User-friendly) آن‌ها اشاره کرد. یک کاربر عادی عموماً در استفاده از ابزارهای مختلف در یک شبکه بلاک چین مانند اپلیکیشن های غیرمتمرکز با چالش روبرو می‌شود، زیرا برخی منوها و قابلیت‌های آن اپلیکیشن ممکن است پیچیده و نامفهوم باشند.
سخن پایانی
اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز یا DAppها به لحاظ ظاهری مشابه برنامه‌های متمرکز هستند؛ اما در پس‌زمینه با قراردادهای هوشمند سروکار دارند که این مسئله باعث کاهش متمرکزبودن آن‌ها می‌شود.
با تمام این اوصاف، هنوز به‌صورتی قطعی نمی‌توان گفت که آیا فناوری بلاکچین و اپلیکیشن‌های غیر متمرکز، آینده فناوری را بهبود می‌بخشند یا خیر؟ پاسخ به این سوال نیازمند زمان بیشتر و پیشرفت روز به روز بلاکچین است.
